Είς μνήμην αιώνιον !
Έιζα Τζένιγκς, ένας άγνωστος στόν πολύ κόσμο Αμερικανός που έσωσε τις ζωές τουλάχιστον 350.000 Ελλήνων στην Μικρασιατική Καταστροφή...
« ΟΡΘΟΔΟΞΟ ΒΗΜΑ »
Τον Σεπτέμβριο του 1922 η Σμύρνη παραδόθηκε στις φλόγες και χιλιάδες κάτοικοι σφάχτηκαν ανηλεώς από τις δυνάμεις του Μουσταφά Κεμάλ. Καμία ανθρωπιστική οργάνωση δεν βοήθησε στη διάσωση των Ελλήνων κατοίκων.
Κανένας στρατός, κανένας πολιτικός και καμία κυβέρνηση της Ελλάδος. Παρά μόνο ένας απλός Αμερικανός που κατά τύχη βρισκόταν εκείνη την περίοδο στην Σμύρνη. Το όνομα του ήταν Έιζα Τζένιγκς και έσωσε την ζωή 350.000 Ελλήνων.
Ο Τζένιγκς γεννήθηκε το 1877 στην Νέα Υόρκη. Στην αρχή ήταν Μεθοδιστής πάστορας και αργότερα έπιασε δουλειά ως γραμματέας στην Χριστιανική Ένωση Νέων Ανθρώπων (YMCA). Στην ηλικία των 28 ετών προσβλήθηκε από φυματίωση σπονδυλικής στήλης. Η ασθένεια τον άφησε με ελαφρά κώφωση και καμπούρα για την υπόλοιπη ζωή του. Είχε ύψος μόλις 1,60. Το 1922 μεταφέρθηκε στα γραφεία της Σμύρνης επειδή ο διευθυντής είχε πάει διακοπές. Οι πρώτοι στρατιώτες του Κεμάλ μπήκαν στις 9 Σεπτεμβρίου.
Αμερικανοί και Άγγλοι πολίτες εγκατέλειψαν την πόλη, ακόμη και ο Αμερικανός πρόξενος Τζωρτζ Χόρτον που είχε σύζυγο Ελληνίδα. Όμως ο Τζένιγκς έμεινε πίσω και προσπάθησε να βοηθήσει όσο μπορούσε με ό,τι διέθετε...
Λίγες ημέρες πριν, όταν ο ελληνικός στρατός ήδη εγκατέλειπε την Σμύρνη, ο Τζένιγκς ίδρυσε την οργάνωση «Αμερικανική Επιτροπή Σωτηρίας» για να παράσχει ανθρωπιστική βοήθεια στους κατοίκους. Έπειτα ίδρυσε και έναν σταθμό πρώτων βοηθειών για έγκυες γυναίκες. Το στέγασε σε εγκαταλελειμμένο σπίτι ενός πλούσιου Έλληνα.
Βλέποντας πως δεν θα ερχόταν βοήθεια από πουθενά, ο Τζένιγκς έδρασε μόνος του. Χωρίς να έχει διπλωματική εμπειρία, κατάφερε να κλείσει συμφωνία με τον Κεμάλ να επιτρέψει την διάσωση Ελλήνων προσφύγων. Ο Κεμάλ του έδωσε μόλις 11 ημέρες για να σώσει 250.000 Έλληνες αλλά απαγόρευσε την διάσωση ανδρών ηλικίας 17-45, διότι ήθελε να σταλούν στα «αμελέ ταμπουρού», τα γνωστά τάγματα εργασίας. Επιπλέον απαγόρευσε σε όλα τα πλοία να φέρουν ελληνική σημαία επειδή θεωρούσε ότι κάτι τέτοιο θα αποθάρρυνε τους στρατιώτες του….
Ο Αμερικανός έγραψε: «Μου φαινόταν ότι τα τρομερά, αγωνιώδη, απελπισμένα ουρλιαχτά, που εκλιπαρούσαν για βοήθεια δεν θα έπαυαν να με κυνηγάνε σε όλη μου την ζωή»...
Βλέποντας τι γινόταν στην πόλη, πήρε το αυτοκίνητο της YMCA και επισκέφθηκε τον Μουσταφά Κεμάλ ο οποίος του έδωσε την άδεια μεταφοράς των ελλήνων με πλοία εκτός των ανδρών από 18 έως 45 ετών.
Με δικά του έξοδα, με ένα ιταλικό πλοίο, μετέφερε αρχικά 2.000 έλληνες στην Μυτιλήνη, όπου ναυλοχούσαν 20 πλοία, που μετέφεραν τον ελληνικό στρατό.
Ζήτησε από τον στρατηγό Φράγκου να του διαθέσει τα πλοία για την μεταφορά των σφαγιαζόμενων ελλήνων. Ο στρατηγός ζήτησε εγγυήσεις, ότι οι Τούρκοι δεν θα καταλάβουν τα πλοία και ότι τα Αμερικανικά πολεμικά πλοία θα τα προστατεύσουν...
++++++++++++++++++++
Ο Asa Jennings επέστρεψε στην Σμύρνη πήρε από τον Μουσταφά Κεμάλ τις εγγυήσεις και από τον αμερικάνο κυβερνήτη Powells, ο οποίος του διέθεσε σκάφος και επέστρεψε στη Σμύρνη. Οι νέες διαπραγματεύσεις με τον στρατηγό Φράγκο δεν κατέληξαν και ο Asa Jennings απογοητευμένος τις πρώτες πρωινές ώρες βγήκε στο λιμάνι της Μυτιλήνης.
Εκεί είδε να εισέρχεται το πολεμικό πλοίο «Κιλκίς», κυβερνήτης του οποίου ήταν ο Ι. Θεοφανίδης. Συζήτησε μαζί του το θέμα και ο Ι. Θεοφανίδης τον έφερε σε επαφή με την ελληνική κυβέρνηση με τον ασύρματο του πλοίου με κρυπτογραφημένα μηνύματα.
Έγραψαν μαζί ένα μήνυμα, που εστάλη κωδικοποιημένο στις Αρχές στην Αθήνα. Το μήνυμα έλεγε: «Εν ονόματι του ανθρωπισμού αποστείλατε άνευ καθυστερήσεως είκοσι σκάφη ευρισκόμενα εδώ και αδρανούντα δια να παραλάβουν λιμοκτονούντας Έλληνας πρόσφυγες εκ Σμύρνης. Έιζα Τζένιγκς. Αμερικανός πολίτης».
Η απάντηση ήταν "ποιος είναι αυτός;"
Ο Τζένιγκς απάντησε, ότι ήταν ο πρόεδρος της Αμερικανικής Επιτροπής Περίθαλψης στην Μυτιλήνη. Η πρώτη απάντηση ήταν, ότι ο πρωθυπουργός κοιμάται. Ο Τζένιγκς απαίτησε να τον ξυπνήσουν.
Στο επόμενο μήνυμα έλεγε ότι ο πρωθυπουργός είχε να συγκαλέσει Υπουργικό Συμβούλιο και ρωτούσαν ποια προστασία προσέφερε στα ελληνικά πλοία. Ο Τζένιγκς απάντησε ότι αμερικανικά πολεμικά θα τα προστάτευαν στην είσοδο και έξοδο από την Σμύρνη.
Ο Τζένιγκς ρωτήθηκε εκ νέου αν «τα αμερικανικά αντιτορπιλικά θα προστατεύσουν τα πλοία εάν οι τούρκοι προσπαθήσουν να τα καταλάβουν». Αν και μπορούσε να μην εγγυηθεί, απάντησε υπεκφεύγοντας: «Καθόλου χρόνος για συζήτηση λεπτομερειών.
Οι παρεχόμενες εγγυήσεις θα πρέπει να θεωρηθούν ικανοποιητικές». Τέλος ο πρωθυπουργός και το Υπουργικό Συμβούλιο απάντησαν, ότι κανένα πλοίο δεν μπορούσε να πάει στην Σμύρνη.
Στις 4μμ της 23ης Σεπτεμβρίου 1922 με τις διαπραγματεύσεις στο αδιέξοδο ο Τζένιγκς έστειλε μήνυμα στο Υπουργικό Συμβούλιο, ότι αν δεν λάβει ευνοϊκή απάντηση μέχρι τις 6μμ θα τηλεγραφούσε χωρίς κώδικα, έτσι ώστε το μήνυμα να γίνει γνωστό παντού, ότι η ελληνική κυβέρνηση δεν επέτρεπε ελληνικά πλοία να σώσουν έλληνες πρόσφυγες, που τους περίμενε βέβαιος θάνατος ή ακόμα χειρότερα. Ο εκβιασμός έπιασε!
Λίγο πριν τις 6μμ ήλθε η απάντηση: «Όλα τα πλοία τίθενται υπό τις διαταγές σας για να απομακρυνθούν οι πρόσφυγες από την Σμύρνη».
Ο Τζένιγκς είχε γίνει ναύαρχος όλου του ελληνικού στόλου! Ο κυβερνήτης Θεοφανίδης συγκάλεσε συγκέντρωση των καπετάνιων των εμπορικών πλοίων στο «Κιλκίς», όπου τους ανακοίνωσε να ετοιμάσουν τα πλοία μέχρι τα μεσάνυκτα, διαφορετικά θα περνούσαν Στρατοδικείο με συνοπτικές διαδικασίες. Εννέα πλοία, «Τα πλοία της Συμπόνιας», απέπλευσαν τα μεσάνυκτα με τον Τζένιγκς στο προπορευόμενο «Προποντίς» με αμερικανική σημαία.
Ο στόλος, συνάντησε το αμερικανικό Lawrence, ο καπετάνιος του οποίου κάλεσε τον Τζένιγκς να συνεχίσει το ταξίδι του με αυτόν. Ο Τζένιγκς αρνήθηκε και παρέμεινε στη γέφυρα του «Προποντίς».
Εν τω μεταξύ οι Τούρκοι χαλάρωσαν τα μέτρα, επέτρεψαν τα πλοία να δέσουν στην προβλήτα του σιδηροδρόμου και επιμήκυναν την προθεσμία από 7 σε 11 ημέρες.
Στις 24 Σεπτεμβρίου 1922 οι πρώτοι πρόσφυγες, ηλικιωμένοι, γυναίκες και παιδιά είχαν διασωθεί. Στις 26 Σεπτεμβρίου ο Τζένιγκς επέστρεψε με 17 πλοία, ενώ την επομένη τρίτη ημέρα ήλθε και ένας μεταγωγικός στόλος ναυλωμένος από Βρετανούς. Μέχρι την 1η Οκτωβρίου 1922, 180.000 πρόσφυγες είχαν μεταφερθεί από την Σμύρνη.
Το τελευταίο πλοίο απέπλευσε 6 ώρες πριν την εκπνοή της τουρκικής διορίας. Κατόπιν, ζητήθηκε διορία για άλλες 8 ημέρες, κατά τις οποίες τα ελληνικά πλοία μετέφεραν και άλλους πρόσφυγες από τα κοντινά λιμάνια του Αϊβαλί, Βουρλών και Τσεσμέ, όπου περίμεναν για δύο εβδομάδες, ανεβάζοντας τον αριθμό στις 300.000.
Αυτός ο δύσμορφος άντρας ανέλαβε πρωτοβουλίες πολύ παραπέρα από τα υπηρεσιακά του καθήκοντα και κατόρθωσε με προσωπικές ενέργειες διαπραγματεύσεις και μπλοφάροντας να σώσει χιλιάδες κυνηγημένους και κακοποιημένους συνανθρώπους του, επειδή άφησε να εκδηλωθεί «το λιοντάρι που ο κάθε άνθρωπος κρύβει στην καρδιά του».
Το Αμερικάνικο αυτό γνωμικό είναι εκείνο που υποσημειώνει την αναθηματική πλάκα του Δήμου Βόλου, τα αποκαλυπτήρια της οποίας έγιναν στον περιβάλλοντα χώρο του Δημαρχείου, την Κυριακή 14 Φεβρουαρίου 2016, με επιμνημόσυνη δέηση από τον Σεβασμιότατο Μητροπολίτη Δημητριάδος κ.κ. Ιγνάτιο.
Αυτό ήταν ο επίλογος της τελετής στην αίθουσα εκδηλώσεων του Δημαρχείου Βόλου μέ προβολή της ταινίας «The strange destiny» (παραγωγή Metro Goldwyn – Mayers Studios, 1945) με ελληνικούς υπότιτλους και ομιλία του εγγονού του τιμώμενου Roger L. Jennings, με παράλληλη προβολή της μετάφρασης.
Μετά την συμφωνία, ο Τζένιγκς επέστρεψε στην Σμύρνη όπου έπεισε τον καπετάνιο του αμερικανικού τορπιλικού Edsall να μεταφέρει για αρχή 607 πρόσφυγες στην Θεσσαλονίκη. Έπειτα, έπεισε Ιταλό πλοιοκτήτη να μεταφέρει 2.000 Έλληνες στο λιμάνι της Μυτιλήνης με το πλοίο του ‘’Κωνσταντινούπολις’’.
Ο Τζένινγκς έπλευσε μαζί τους για να επιτηρεί την κατάσταση. Προηγουμένως προσπάθησε να πείσει και Γάλλο καπετάνιο αλλά εκείνος αρνήθηκε. Ο Αμερικανός πλήρωσε από την τσέπη του για να εξασφαλίσει τις ζωές όλων αυτών των προσφύγων. Μόνο για τους πρόσφυγες του «Κωνσταντινούπολις» το ποσόν ανήλθε στις 6.000 λίρες….
Αφού έδωσε τον λόγο του πως αμερικανικά πλοία θα συνόδευαν στην μεταφορά των προσφύγων, η κυβέρνηση τελικά δέχτηκε να δώσει έγκριση για και να αποπλεύσουν θωρηκτά για την Σμύρνη. Μολονότι κάποιοι καπετάνιοι αρνήθηκαν την εντολή της κυβέρνησης επικαλούμενοι τεχνικές βλάβες, ο Θεοφανίδης τους απείλησε πως θα τους οδηγήσει στο ναυτοδικείο.
Την επόμενη ημέρα εμφανίστηκαν και τα 25 για να σώσουν τους εναπομείναντες πρόσφυγες. Χάρη στον Τζένιγκς τελικά σώθηκαν περίπου 350.000 Έλληνες πρόσφυγες από την Σμύρνη μέσα σε αυτές τις 11 ημέρες που του έδωσε ο Κεμάλ. Μέχρι το τέλος του 1922, ο Τζένιγκς συνέχισε να περιπλέει τις ακτές της Σμύρνης, ανεβάζοντας τον αριθμό των διασωθέντων σε σχεδόν ένα εκατομμύριο.
Ανάμεσα τους ήταν Αρμένιοι και Εβραίοι.
Στην Ελλάδα, ο Τζένιγκς τιμήθηκε με τις ύψιστες διακρίσεις. «Κάθε φορά που περπατούσε στους δρόμους των Αθηνών ο κόσμος γονάτιζε μπροστά του και του φιλούσε το χέρι και τα πόδια από σεβασμό,» λέει σήμερα ο εγγονός του Ρογήρος Τζένιγκς.
Αργότερα έγινε ο μόνος που αντιπροσώπευσε και την Ελλάδα και την Τουρκία στην Συνθήκη της Λωζάνης για την ανταλλαγή πληθυσμών.
Σήμερα παραμένει άγνωστος στην Ελλάδα. Το όνομά του δεν αναφέρεται σε κανένα σχολικό βιβλίο Ιστορίας. Καμία οδός δεν φέρει το όνομά του και κανένας ανδριάντας δεν ανεγέρθη ποτέ.
Πηγή: Μηχανή του χρόνου